به گزارش روابط عمومی بیمارستان فارابی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ آیا تا به حال فکر کرده‌اید که دنیا برای افرادی که دچار کوررنگی هستند چه رنگی است؟ آیا می‌دانستید که کوررنگی (کمبود دید رنگ) به معنای ندیدن هیچ رنگی نیست، بلکه به معنای دشواری در تشخیص برخی رنگ‌ها از یکدیگر است؟ برای پاسخ به این سوالات باید ابتدا بدانیم که کوررنگی چیست و چگونه ایجاد می شود. این مطلب به شما می‌گوید که کوررنگی چیست، چرا اتفاق می‌افتد، چه مشکلاتی برای افراد ایجاد می‌کند و چگونه می‌توان با آن کنار آمد تا زندگی راحت‌تری داشت. 

کوررنگی چیست؟ 

کوررنگی که اصطلاح دقیق‌تر آن "کمبود دید رنگ" (Color Vision Deficiency) است، به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فرد نمی‌تواند تفاوت بین برخی رنگ‌ها را به درستی تشخیص دهد. برخلاف تصور رایج، تعداد بسیار کمی از افراد کاملاً کوررنگ هستند و دنیا را فقط سیاه و سفید می‌بینند. این حالت نادر آکروماتوپسی نام دارد. در بیشتر موارد، افراد کوررنگ فقط در تشخیص سایه‌های خاصی از رنگ‌ها، به ویژه قرمز و سبز، مشکل دارند.

دیدن رنگ‌ها به لطف سلول‌های خاصی در شبکیه چشم به نام مخروط‌ها (Cones) امکان‌پذیر است. ما سه نوع مخروط داریم که هر کدام به طول موج‌های مختلف نور (قرمز، سبز و آبی) حساس هستند. وقتی یک یا چند نوع از این مخروط‌ها به درستی کار نکنند یا وجود نداشته باشند، کوررنگی اتفاق می‌افتد.

چرا کوررنگی اتفاق می‌افتد؟

بیشتر موارد کوررنگی ارثی (مادرزادی) هستند، به این معنی که فرد با آن متولد می‌شود. این نوع کوررنگی معمولاً از مادر به پسر منتقل می‌شود (وابسته به کروموزوم X). به همین دلیل، مردان بسیار بیشتر از زنان به کوررنگی مبتلا می‌شوند. شدت کوررنگی ارثی معمولاً در طول زندگی ثابت می‌ماند و منجر به از دست دادن بینایی بیشتر نمی‌شود. اما کوررنگی می‌تواند اکتسابی نیز باشد، یعنی در طول زندگی فرد ایجاد شود. این حالت معمولاً در اثر آسیب به عصب بینایی یا شبکیه رخ می‌دهد و می‌تواند ناشی از:

• برخی بیماری‌ها مانند گلوکوم (آب سیاه)، دیابت، دژنراسیون ماکولا (تخریب لکه زرد)، آلزایمر، پارکینسون و اعتیاد به الکل
• برخی داروهای خاص و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها در افراد حساس به این داروها
• آسیب به سر یا چشم

افراد کوررنگ چه رنگ‌هایی را نمی‌بینند؟

شایع‌ترین انواع کوررنگی عبارتند از:

• کوررنگی قرمز-سبز (Red-Green Color Blindness): این نوع شایع‌ترین است و افراد در تشخیص تفاوت بین رنگ‌های قرمز و سبز مشکل دارند. خود این نوع نیز شامل زیرگروه‌هایی می‌شود:

1. دوتریرانومالی (Deuteranomaly): سبز، قرمزتر به نظر می‌رسد و شایع‌ترین نوع است.
2. پروتانومالی (Protanomaly): قرمز، سبزتر و کم‌رنگ‌تر به نظر می‌رسد.
3. دوتریرانومالی (Deuteranopia) و پروتانوپیا (Protanopia): در این موارد، فرد اصلاً نمی‌تواند تفاوت بین قرمز و سبز را تشخیص دهد.

• کوررنگی آبی-زرد (Blue-Yellow Color Blindness): این نوع کمتر شایع است و افراد در تشخیص تفاوت بین آبی و سبز، و زرد و قرمز مشکل دارند. رنگ‌ها ممکن است کم‌رنگ‌تر به نظر برسند.
• تک‌رنگ‌بینی (Monochromacy / Complete Color Blindness): نادرترین و شدیدترین نوع است که در آن فرد هیچ رنگی را نمی‌بیند و دنیا را فقط در سایه‌های خاکستری، سیاه و سفید مشاهده می‌کند. این افراد معمولاً حساسیت زیادی به نور نیز دارند.

آیا کوررنگی قابل درمان است؟

متأسفانه، برای بیشتر انواع کوررنگی ارثی، درمان قطعی وجود ندارد. این وضعیت مادرزادی است و در طول زندگی ثابت می‌ماند. با این حال، در برخی موارد که کوررنگی اکتسابی و ناشی از یک بیماری یا مصرف دارو باشد، درمان بیماری زمینه‌ای یا قطع داروی عامل، ممکن است به بهبود دید رنگ کمک کند. برای کمک به افراد کوررنگ در تشخیص بهتر رنگ‌ها، برخی راهکارها و ابزارها وجود دارد. از جمله  استفاده از لنزهای تماسی یا فیلترهای رنگی مخصوص. این لنزها می‌توانند کنتراست بین رنگ‌های خاص را افزایش دهند و به فرد در تشخیص بهتر کمک کنند، اما دید رنگی طبیعی را به طور کامل باز نمی‌گردانند.

مشکلات بیماران کوررنگ و راهکارهای زندگی راحت‌تر

افراد کوررنگ در زندگی روزمره با چالش‌های مختلفی روبرو هستند که ممکن است برای افراد با دید رنگی طبیعی قابل درک نباشد. این مشکلات می‌توانند از مسائل ساده تا موارد جدی‌تر متغیر باشند. ما در زیر مثال هایی از این مشکلات و راهکارهای پیشنهادی آن را بیان کرده ایم:

• مشکل در انتخاب لباس و هماهنگ کردن رنگ‌ها: ممکن است در انتخاب لباس‌هایی که رنگشان با هم ست می‌شود، مشکل داشته باشند.
• راهکار: از دوستان یا خانواده با دید رنگی طبیعی کمک بگیرند تا لباس‌هایشان را برچسب‌گذاری کنند یا به صورت ست‌های هماهنگ در کمد بچینند.

• مشکل در تشخیص علائم راهنمایی و رانندگی: به خصوص چراغ‌های راهنمایی که بر اساس رنگ (قرمز، زرد، سبز) عمل می‌کنند.
• راهکار: ترتیب قرارگیری چراغ‌ها را حفظ کنند (معمولاً قرمز بالا، زرد وسط، سبز پایین) و به موقعیت چراغ‌ها نیز توجه کنند.

• مشکل در مشاغل خاص: برخی مشاغل مانند خلبانی، مهندسی برق، طراح گرافیک یا مشاغلی که نیاز به تشخیص دقیق رنگ‌ها دارند، ممکن است برای افراد کوررنگ محدودیت ایجاد کنند.
• راهکار: قبل از انتخاب شغل، از محدودیت‌های مرتبط با دید رنگ آگاه شوند و به دنبال مشاغلی باشند که دید رنگ در آن‌ها حیاتی نیست.

• مشکل در تشخیص میوه‌ها و سبزیجات رسیده: مثلاً تشخیص موز سبز (نارس) از موز زرد (رسیده) یا گوجه‌فرنگی.
• راهکار: به بافت، بو یا سایر نشانه‌های رسیدگی توجه کنند یا از دیگران کمک بگیرند.

• مشکل در درک نمودارها و نقشه‌های رنگی: اطلاعاتی که صرفاً بر اساس تفاوت رنگی ارائه شده‌اند، برای آن‌ها گیج‌کننده خواهد بود.
• راهکار: از نمودارهایی با الگوها، بافت‌ها یا برچسب‌های متنی واضح استفاده کنند.

این موارد تنها چند مثال بود و می توان در سایر موارد نیز با مشاوره از چشم پزشک از راهکارهای متناسب با هر مشکلی استفاده کرد.

استفاده از فناوری برای افراد کوررنگ

• نرم افزارهای تلفن همراه: برخی نرم افزارها برای گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها وجود دارند که می‌توانند با استفاده از دوربین، رنگ اشیا را شناسایی و نام آن را اعلام کنند.
• ابزارهای دیجیتال: تنظیمات دسترسی (Accessibility settings) در کامپیوترها و گوشی‌ها می‌توانند کنتراست را افزایش دهند یا فیلترهای رنگی اعمال کنند.
• آموزش به اطرافیان: آگاه کردن خانواده، دوستان و معلمان (به ویژه برای کودکان) از وضعیت کوررنگی، می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا شرایط را درک کرده و حمایت لازم را ارائه دهند.

کوررنگی با وجود چالش‌هایی که ایجاد می‌کند، یک وضعیت قابل مدیریت است. با آگاهی از نوع کوررنگی خود، استفاده از راهکارهای تطبیقی و بهره‌گیری از فناوری‌های موجود، افراد کوررنگ می‌توانند زندگی مستقل و موفقی داشته باشند. آموزش درست به این افراد و همچنین خانواده می تواند تاثیر خوبی در کاهش مشکلات افرادی که دچار کوررنگی هستند داشته باشد. البته آموزش های خودمراقبتی در این زمینه باید در تمامی سطوح جامعه انجام شود تا مردم درک بهتری از شرایط افراد کوررنگ داشته و شرایط آنان را درک کنند.

برای دریافت نوبت درمانگاه‌های تخصصی و فوق تخصصی بیمارستان فارابی می‌توانید به نشانی nobat.tums.ac.ir مراجعه کنید.